Stanowisko Wąwóz „Wąkop”

Ścieżka edukacyjna historyczno-przyrodnicza „Dymarki na stoku Łysej Góry”
Stanowisko Wąwóz „Wąkop”

Zachowane w tradycyjnym przekazie ustnym mieszkańców Nowej Słupi wyrażenie wąkop odnosi się do takich form terenu, jak wąwóz, parów, czy jar. Może też oznaczać usypany z ziemi wał, zastępujący płot. W tym przypadku znaczenie słowa wąkop jednoznacznie potwierdza ukształtowanie najbliższej okolicy, w której zwraca uwagę wyraźne zagłębienie terenowe, przedzielające dwa w miarę równe wypłaszczenia stoku Łysej Góry. To wąwóz, który powstał w skale lessowej. Możliwe, że jego geneza wiąże się z jakąś dawną drogą, łączącą Nową Słupię z Łazami. Z czasem wytworzone przez wozy koleiny stawały się coraz głębsze, a proces erozji średnio zwięzłego lessu przyspieszała działalność wody. W końcu, po ulewnych opadach deszczu, zaczęły tworzyć się małe dolinki, które przekształciły się w wąwóz, ale na tyle wąski, że uniemożliwiający korzystanie z drogi.

Pozostał jednak ciekawy obiekt geomorfologiczny, łączący się z interesującymi składnikami przyrody żywej. Strome zbocza wąwozu w niektórych miejscach pozwalają na obserwację systemu korzeniowego rosnących tu drzew i krzewów. Wśród drzew przeważają dorodne wierzby i klony, a wśród krzewów – dziki bez czarny, tarnina i głóg. Są też stare, zdziczałe jabłonie, grusze i czereśnie. W warstwie runa warto zwrócić uwagę na gatunki związane ze środowiskiem wilgotnym, do których należy np. rzeżucha łąkowa. Rośnie tu również, m. in., rzadki w Polsce i należący do roślin górskich bodziszek żałobny, omijany przez pasące się zwierzęta jaskier ostry i jaskier rozłogowy, przetacznik ożankowy, przytulia pospolita, trujący, ale stosowany niegdyś na brodawki glistnik jaskółcze ziele, pokrzywa zwyczajna, podbiał pospolity, popularny w medycynie roślinnej mniszek lekarski, rogownica polna, trujący wilczomlecz sosnka, stanowiący jedyne pożywienie gąsienic zawisaka wilczomleczowca.

Po przeciwnej stronie ścieżki rozciąga się łąka kośna, gdzie występują rośliny charakterystyczne dla tego zbiorowiska, m. in. liczne trawy i jaskry, kozibród łąkowy, którego kłącze lubią dziki, firletka poszarpana i mieszańce storczyków. Często wypasane są tu krowy.

Wąkop stanowi schronienie dla fauny bytującej na granicy lasu i terenów otwartych. Podchodzą tu sarna, dzik i lis. Żerują myszy i ryjówki, na które lubi polować żmija zygzakowata. Niestety, coraz rzadziej widać kuropatwę i zająca. Słychać kosa, skowronka, wróbla, ziębę i gołębia. Częsty jest ślimak winniczek. Majestatyczne loty wykonują liczne gatunki motyli, w tym pospolite bielinki i cytrynki, ale także np. rusałki: pawik, ceik i pokrzywnik.

U stóp zadrzewionego stoku Łysej Góry, objętego ochroną w formie Świętokrzyskiego Parku Narodowego, znajdują się zabudowania Centrum Kulturowo-Archeologicznego, z kilkunastoma obiektami, nawiązującymi do czasów, gdy przed dwoma tysiącami lat, między Nową Słupią a rzeką Kamienną, istniał największy w barbarzyńskiej Europie okręg produkcji żelaza, działający w oparciu o piec zwany dymarką. 

A TO CIEKAWE!

• Wąwóz to głęboka, sucha, ale okresowo odwadniana dolina, charakteryzująca się małym spadkiem, urwistymi zboczami i wąskim, płaskim dnem. W przekroju przypomina literę V. W województwie świętokrzyskim wąwozy występują na 20 proc. powierzchni. Najsłynniejszym jest wąwóz królowej Jadwigi w Sandomierzu.
• Z przekształcenia wąwozu powstaje parów, czyli sucha dolina o płaskim dnie, ze stromymi, lecz nie urwistymi zboczami, wypełniająca się wodą po intensywnych opadach deszczu. W przekroju przypomina literę U. Natomiast jar to także dolina o wąskim dnie i stromych - najczęściej skalistych - zboczach, ale powstająca w wyniku stałego działania erozyjnego wody.
• Rzeżucha łąkowa, mająca charakterystyczny smak i kwitnąca wiosną biało lub jasnofioletowo, jest jedną z rzadkich roślin, które rozmnażają się wegetatywnie przez liście. Występuje na niej często podobna do śliny wydzielina larw owadów z rodziny pienikowatych, które wdmuchują powietrze we własne odchody z zawartością białka, aby w ten sposób chronić się przed drapieżnikami i suszą. Jest rośliną leczniczą, lecz współcześnie rzadziej wykorzystywaną: usuwa toksyny, obniża poziom cukru we krwi, wspomaga pracę trzustki, poprawia trawienie, zapobiega otyłości, działa moczopędnie, dezynfekuje jamę ustną i drogi moczowe, wybiela przebarwienia skórne.
• Kwitnący od maja do sierpnia, lazurowy w kolorze przetacznik ożankowy ma kwiaty tak delikatne, że opadają przy najmniejszym dotknięciu. Dlatego też nazywany jest wiernością męską. W niektórych regionach nosi nazwę ptasie oczka.
• Ślimak winniczek jest największym lądowym ślimakiem w Polsce. Średnica jego muszli ma przeciętnie 5 cm. Podlega ochronie częściowej, lecz przez 30 dni w roku może być zbierany w celach konsumpcyjnych. Nie tylko we Francji uznawany jest za przysmak. Na ziemiach polskich od średniowiecza  traktowany był jako potrawa postna. Zanim trafi na stół jest jednak głodzony przez kilka tygodni. Lepiej więc, jeśli pozostanie w naszym Wąkopie.