Stanowisko Uskok Łysogórski i cmentarz choleryczny

Ścieżka edukacyjna historyczno-przyrodnicza „Dymarki na stoku Łysej Góry”
Stanowisko Uskok łysogórski i cmentarz choleryczny

Znajdujemy się na wschodnim stoku Pasma Łysogórskiego Gór Świętokrzyskich. Stanowi ono fragment struktury geologicznej, zwanej fałdem łysogórskim. Tworzą ją kambryjskie piaskowce kwarcytowe i łupki, mające od 485 do 505 mln lat. Ciąg wzniesień, pięknie prezentujący się od strony południowo-wschodniej, to Pasmo Jeleniowskie. Pierwotnie obie te struktury stanowiły całość: Pasmo Jeleniowskie było przedłużeniem Pasma Łysogórskiego na wschód. Pod wpływem waryscyjskich ruchów górotwórczych, trwających od ok. 290 do ok. 270 mln lat temu, doszło do powstania uskoku łysogórskiego, czyli poprzecznego pęknięcia fałdu na długości kilkunastu km i przesunięcia jego części (to znaczy Pasma Jeleniowskiego) o ok. 3 km na południe. Powstało wówczas także złoże rud żelaza w Rudkach koło Nowej Słupi, które było jedyną kopalnią głębinową, eksploatowaną przez starożytnych górników świętokrzyskich.

Stary, drewniany krzyż, nieco ukryty wśród drzew, wyznacza miejsce XIX-wiecznego cmentarza cholerycznego, który zawsze urządzano daleko poza zasięgiem gospodarstw. Data jego założenia nie jest znana. W stuleciu tym doszło do kilku epidemii, dziesiątkujących ludność.

Panorama Pasma Jeleniowskiego Gór Świętokrzyskich wraz z Kobylą Górą

Państwa, którzy kończą swą wędrówkę, prosimy o uwzględnienie, że do ostatniego stanowiska trasa ścieżki prowadzi przez teren Świętokrzyskiego Parku Narodowego – prawnie chronionego sanktuarium przyrody. Natomiast Państwu, którzy tyle co rozpoczęli spacer, nadal polecamy troskę o stan naszego wspólnego środowiska naturalnego.

A TO CIEKAWE!

• Ruchy górotwórcze w dziejach Ziemi nazywane są orogenezami i wiążą się z zalewaniem i wynurzaniem lądu. W Górach Świętokrzyskich najstarsze skały kambryjskie powstały w morzu ok. 540 mln lat temu. Po raz pierwszy zostały wypiętrzone 500 mln lat temu w wyniku sandomierskich ruchów górotwórczych, uznawanych za fazę orogenezy kaledońskiej. Orogeneza ta trwała od kambru po wczesny dewon (542-397 mln lat temu) i ok. 400 mln lat temu doprowadziła do ponownego wydźwignięcia Gór Świętokrzyskich z morza. Następna orogeneza, zwana waryscyjską lub hercyńską, trwała od późnego syluru do końca permu (427-251 mln lat temu). Doszło wtedy do kolejnego wyłonienia się Gór Świętokrzyskich z morza, a potem do porozcinania masywu poprzecznymi uskokami. Ruchy te ukształtowały współczesny wygląd Gór Świętokrzyskich. Obecnie trwa orogeneza alpejska, która rozpoczęła się w triasie (252-201 mln lat temu) i miała kulminację 66-23 mln lat temu.
• W XIX w. postrachem nie tylko Nowej Słupi, ale całej Europy stały się epidemie cholery. Pierwsza miała miejsce w 1831 r. Przywlekli ją żołnierze rosyjscy, ściągnięci z Azji do tłumienia powstania listopadowego. Typowymi objawami były nieustanna biegunka oraz intensywne wymioty, doprowadzające organizm nawet do utraty 20 litrów wody w ciągu doby. Połowa zarażonych umierała. Do kolejnych epidemii doszło, m. in., w latach 1847-1849 (razem z falą głodu i tyfusem), w 1852, 1866, 1872 i 1892 r.
• Główną przyczyną XIX-wiecznych epidemii cholery były brud i ogromna bieda, z którymi rozbiorowe władze carskie nie zamierzały się uporać. W osadach nie wprowadzano podstawowych rygorów sanitarnych. Brakowało studni, więc mieszkańcy korzystali z pełnych nieczystości wód płynących, a kluczowym było spożywanie wody nie skażonej. W 1894 r. boleśnie przekonała się o tym mieszkanka Nowej Słupi. Wracając z pogrzebu męża, zmarłego na cholerę, dowiedziała się, że nie żyje także dwójka jej dzieci. Na szczęście inne pokonały chorobę, bo piły tylko wodę źródlaną.