Turystyka

Gmina Nowa Słupia to obszar o wybitnych walorach kulturowych, przyrodniczych, którego historia i praca pokoleń uczyniła Perłą Ziemi Świętokrzyskiej. 

Gmina Nowa Słupia położona jest w centralnej części woj. świętokrzyskiego, a jej siedziba znajduje jest w odległości 36 km od stolicy województwa, Kielc. W jej skład wchodzi 20 sołectw. Zamieszkuje ją ponad 9200 mieszkańców. Jej powierzchnia wynosi 8600 ha z czego lasy zajmują 2700 ha. Gleby w większości są urodzajne związane z lessami.

Gmina położona jest na obszarze krainy Gór Świętokrzyskich. Obejmuje częściowo tereny trzech pasm górskich: Łysogórskiego, Jeleniowskiego i Klonowskiego Na jej terenie leży drugi pod względem wysokości szczyt o wys. 595 m n.p.m. noszący trzy nazwy: Łysiec, Łysa Góra, Święty Krzyż oraz czwarty szczyt o wys. 531 m n.p.m. – Góra Jeleniowska.

Tereny gminy w całości zostały objęte ochroną prawną w Świętokrzyskim Parku Narodowym i Jeleniowskim Parku Krajobrazowym (wraz z ich otulinami). Warto podkreślić, że utworzono tu trzy enklawy (tereny poza zwartym obszarem) ŚPN – las „Serwis Dąbrowa”, „Góra Chełmowa” i „Skarpa Zapusty”, w pobliżu Osiedla Rudki. Poza Parkiem najcenniejsze obszary chronione są w rezerwactach przyrody: „Góra Jeleniowska” i „Wąwóz w Skałach”. W rezerwacie przyrody nieożywionej „Góra Jeleniowska” na obszarze 15,56 ha chroni się ostańcowe skałki piaskowców kwarcytowych wieku kambryjskiego, które tworzą tu rumowiska skalne typu gołoborzy w otoczeniu naturalnego bukowojodłowego lasu.

W rezerwacie przyrody nieożywionej „Wąwóz w Skałach” o pow. 3,18 ha chroni się w zboczach malowniczego wąwozu o głębokości do 30 m wychodnie skał środkowego dewonu, z licznymi skamieniałościami koralowców, ramienionogów, ślimaków i małży. Północną nasłonecznioną ścianę porasta roślinność kserotermiczna i dojścia piesze.

Obszar gminy to swoiste „miejsce mocy”. Jesteśmy dumni, że na terenie Gminy Nowa Słupia znajduje się Skarb Narodowy – Najstarsze Sanktuarium w Polsce - Klasztor na Świętym Krzyżu, gdzie od stuleci przechowywane Relikwie Drzewa Krzyża Świętego -  www.swietykrzyz.pl. 

Wielowiekowa tradycja podejmowania gości, silne tradycje kultury chrześcijańskiej, niepowtarzalne piękno przyrody stworzyły wyjątkowy  klimat dla rozwoju na naszym terenie TURYSTYKI.

Planując pobyt w Gminie warto obejrzeć i zwiedzić: 

1.       Późnobarokowy kościół pod wezwaniem św. Wawrzyńca został wzniesiony w XVII w. w Nowej Słupi. i rozbudowany w XX wieku. Do wnętrza prowadzi wczesnobarokowy portal z godłem benedyktyńskim, nad którym – w niszach – barokowe posągi: św.Wawrzyńca i w szczycie św. św. Benedykta i Scholastyki. W przedsionku umieszczono m.in. tablice poświęcone wywodzącym się z tych terenów oficerów AK: mjr Janowi Piwnikowi „Ponuremu” i mjr Stefanowi Rychterowi (ps. „Tumry”). We wnętrzu zwracają uwagę: ołtarz główny z czarnego marmuru, który zdobi cenny krucyfiks i kolebkowe sklepienie nawy przyozdobione późnorenesansową sztukaterią. Ołtarze boczne z XVIII w. z XVII-wiecznymi obrazami Matki Bożej z Dzieciątkiem i św. Anny. Cennym elementem kulturowym jest także plac kościelny. Oprócz zabytkowych nagrobków z XIX w., figury św. Floriana z 1929 r., spotkamy tu pomniki upamiętniające poległych za wolność ojczyzny w powstaniu styczniowym i w czasie II wojny światowej. W ogrodzeniu późnorenesansowa kuta brama przywieziona ze Świętego Krzyża po kasacie opactwa. Obecnie pieczę nad zabytkiem sprawuje Zgromadzenie Świętego Michała Archanioła potocznie zwane Michalitami.

2.       Dawna szkoła benedyktyńska, tzw. „Opatówka”. Na miejscu XVI-wiecznego, drewnianego szpitala i kościoła św.Michała przystąpiono w XVIII w. do wznoszenia nowych budynków, przy których zlokalizowano szkołę. Do dziś przetrwały fundamenty kościoła i budynek plebanii, w którym do lat 50-tych mieściła się szkoła, a obecnie to siedziba Towarzystwa Przyjaciół Nowej Słupi.

3.       Szkolne Schronisko Młodzieżowe w Nowej Słupi. Wolnostojący, drewniany budynek wzniesiono w latach 1937-39 jako wzorzec do zaplanowanych przez ówczesne władze szkolne następnych obiektów z tanimi noclegami dla młodzieży. W okresie okupacji był siedzibą żandarmerii niemieckiej. Śmierć około 200 patriotów upamiętnia napis na podmurówce tarasu schroniska oraz płyta na zbiorowej mogile znajdującej się na tzw. „Skałce”. Schronisko mimo „podeszłego wieku” nadal służy młodzieży szkolnej tanimi noclegami. 

4.       Kapliczki i figury. 

Duża wartością poznawczą jest erygowana w 2004 roku Droga Krzyżowa z Nowej Słupi na Święty Krzyż (wzdłuż „drogi królewskiej”) z 14 drewnianymi stacjami wypełnionymi pełnoplastyczną rzeźbą. 

Rozpoczyna się przy kościele w Nowej Słupi i prowadzi „Drogą Królewską” do klasztoru świętokrzyskiego. Poszczególne stacje wykonane zostały z drewna. Do rejestru zabytków wpisano także murowane kapliczki: przy ul. Staszica z pocz. XX w., przy ul. Starachowickiej z I poł. XIX w. i dwie przy „Drodze Królewskiej” Na uwagę zasługują także kamienne krzyże i figury z XIX w. i I poł. XX stulecia.

5.       Najbardziej znana kamienną figurą jest tzw. „Pielgrzym Świętokrzyski”. Przedstawia ona klęczącego mężczyznę ze złożonymi do modlitwy rękoma, który miał za grzech pychy zostać przemieniony w kamień. Odkupić swe winy może mozolną wędrówką do klasztoru na Świętym Krzyżu, przemieszczając się rocznie tylko o ziarnko piachu, a gdy tam dojdzie nastąpi koniec świata.

6.       Muzeum Starożytnego Hutnictwa Świętokrzyskiego im. Mieczysława Radwana w Nowej Słupi prezentuje dokonania starożytnych hutników, którzy dwa tysiące lat temu zorganizowali między pasmem Łysogór a rzeką Kamienną największy ośrodek produkcji żelaza poza granicami imperium rzymskiego. Muzeum położone jest przy ulicy Świętokrzyskiej, na stoku Łysej Góry przy Drodze Królewskiej prowadzącej do klasztoru świętokrzyskiego. Pierwszy pawilon muzeum zbudowano w 1960 roku nad autentycznym stanowiskiem archeologicznym z reliktami 45 pieców dymarskich. Po gruntownej przebudowie odkrywka ta została zachowana i stanowi integralną część wystawy. Nowy budynek muzealny został oddany do użytku w 2021 roku. Wyróżnia się interesującą architekturą, do jego budowy zastosowano m.in. blachę cortenową. Filmy 3D, realistyczne rzeźby postaci, dioramy antycznych krajobrazów, eksponaty oraz rekonstrukcje tworzą ścieżkę edukacyjną, przez którą prowadzi zwiedzającego lektor i światło. Na wystawie przedstawiona jest kosmiczna geneza żelaza oraz sposoby wykorzystywania tego metalu przez pierwsze cywilizacje. Zwiedzający przechodzi pomiędzy dwoma światami z epoki żelaza, które przenikały się wzajemnie w czasie pokoju i wojny; światem ludów Barbaricum i światem Imperium Rzymskiego -  hegemona panującego nad znacznymi obszarami ówczesnej Europy i basenu Morza Śródziemnego. Wystawa odkrywa tajemnice wytopu żelaza w piecach dymarskich typu zagłębionego, sposoby oczyszczania rudy żelaza w prażakach oraz wypalania węgla drzewnego w mielerzach. W muzeum znajduje się także jedyna w Europie rekonstrukcja rzymskiego pieca do wytopu żelaza odnalezionego na terenie dzisiejszej Francji. Ważną częścią wystawy jest również opowieść o odkryciu świętokrzyskiego ośrodka starożytnej metalurgii dokonanego przez inżyniera Mieczysława Radwana oraz archeologa Kazimierza Bielenina, a także metody wykorzystywane przez zespół badawczy do identyfikacji piecowisk i osad kultury przeworskiej.

W ramach biletu wstępu do muzeum zwiedzający mogą zawitać do Centrum Kulturowo-Archeologicznego, czyli Starożytnej Osady z chatami i warsztatami odtworzonymi na podstawie autentycznych znalezisk archeologicznych. Każdego lata, w sierpniu na tym terenie odbywają się Dymarki, podczas których dokonuje się prób eksperymentalnego wytopu żelaza metodami sprzed dwóch tysięcy lat. To sztandarowa impreza gminy Nowa Słupia, ale także całego regionu świętokrzyskiego. Na te cykliczna imprezę od 1967 roku przybywają liczne rzesze miłośników historii starożytnej, dawnych kultur i tradycji.

7.       Zespół klasztorny na Świętym Krzyżu, gdzie przechowywane są Relikwie Drzewa Krzyża Świętego. To od cząstek Krzyża, na którym umarł Chrystus zaczęto nazywać klasztor benedyktyński klasztorem Świętego Krzyża, a górę określać jako Święty Krzyż. Z czasem nazwa przeniosła się na cały górotwór, rozciągający się między Wisłą a Pilicą, a w ostatnim czasie na administracyjną nazwę województwa. Dziś także do Sanktuarium przybywają liczne pielgrzymki, które przyjmują ojcowie Misjonarze Oblaci Maryi Niepokalanej.

8.       Święty Krzyż to swoiste miejsce kultu religijnego. Święty Krzyż to drugi pod względem wysokości wierzchołek Gór Świętokrzyskich, na przestrzeni wieków występujący pod nazwami Łysiec, Łysa Góra. Święty Krzyż należy do najczęściej odwiedzanych przez turystów miejsc w województwie świętokrzyskim. Przed przyjęciem chrześcijaństwa był to jeden z największych ośrodków kultu pogańskiego na ziemiach polskich. Wierzchołek góry otaczał wówczas potężny wał kultowy o długości około 2,5 km, którego pozostałości możemy oglądać przy podejściu „Drogą królewską” od Nowej Słupi i wędrówce na gołoborza. Według tradycji w XI w. (1006 r.) zaczęto wznosić w obrębie „świętego miejsca pagan” klasztor benedyktyński. Nowy piękny zespół klasztorny miał powstać w XII w. z fundacji Bolesława Krzywoustego. Po rozbudowach, głównie z XV, XVII i na przełomie XVIII i XIX wieku stanowi jeden z najciekawszych obiektów architektury w Polsce.

W średniowieczu po dotarciu do tutejszego klasztoru relikwii Drzewa Krzyża Świętego miejsce to było głównym ośrodkiem kultu religijnego w Polsce.

To od cząstek Krzyża, na którym umarł Chrystus zaczęto nazywać klasztor benedyktyński klasztorem Świętego Krzyża, a górę określać jako Święty Krzyż. Z czasem nazwa przeniosła się na cały górotwór, rozciągający się między Wisłą a Pilicą, a w ostatnim czasie na administracyjną nazwę województwa. Dziś także do Sanktuarium przybywają liczne pielgrzymki, które przyjmują ojcowie Misjonarze Oblaci Maryi Niepokalanej.

Zespół klasztorny w najstarszej części składa się z kościoła i przylegającego od płn. klasztoru, tworzących zamknięty czworobok zabudowań z krużgankami obiegającymi prostokątny wirydarz oraz z dobudowanych w XVII w. od zach. dwu skrzydeł, które otaczają otwarty ku południowi dziedziniec.

Kościół wzniesiony w latach 1781-1806 posiada barokowe fasady. W niszach zach. fasady umieszczono marmurowe posągi zakonników i rycerza. Wnętrze świątyni typowe dla klasycyzmu. W siedmiu ołtarzach umieszczono obrazy jednego z najzdolniejszych malarzy polskich przełomu XVIII/XIX wieku – Franciszka Smuglewicza. Nawiązują swą tematyką do klasztoru świętokrzyskiego. Ołtarz główny zdobi płótno przedstawiające Trójcę Świętą i nawiązuje do pierwotnego wezwania świątyni (obecnie jest pod wezwaniem. Trójcy Świętej i Podwyższenia Krzyża Świętego).

Pierwsza para obrazów od strony ołtarza przedstawia Najświętszą Maryję Niepokalanie Poczętą i śmierć św. Józefa. Pośrodku kościoła przedstawiono obrazy tematycznie związane z historią relikwii Drzewa Krzyża Świętego. Na płd. ścianie scena Znalezienia Krzyża Świętego przez św. Helenę, a od płn. Malowidło nawiązujące do legendy o złożeniu Jego cząstek w tutejszym kościele. Według tradycji relikwie przywiózł do Polski królewicz węgierski, św. Emeryk. W czasie polowania został oślepiony blaskiem od krzyża ulokowanego między rogami jelenia. Gdy odzyskał wzrok ujrzał anioła, który polecił zostawić relikwie otrzymane od ojca w tutejszym klasztorze.

Dwa ostatnie obrazy przedstawiają świętego Benedykta w chwili śmierci i jego odwiedziny u swej siostry, św. Scholastyki.

Krużganki posiadają piękne sklepienia krzyżowo-żebrowe zdobione w zwornikach herbami. W ich części płd. (od kościoła) widoczna jest odkrywka romańskiego muru i ustawiony jest barokowy nagrobek z czarnego marmuru. We wschodnim skrzydle krużganków znajdują się wejścia do zakrystii (marmurowy portal) i kaplicy Oleśnickich (piękne ozdobne kute kraty – majstersztyk XVII wiecznej sztuki kowalskiej). W ich północnej części znajdują się: częściowo zachowana polichromia z XVIII w. i wejścia do informacji turystycznej i kiosku z pamiątkami, herbaciarni i Muzeum Misyjnego.

Kaplica Oleśnickich wzniesiona została w latach 1611-20 na zrębach gotyckiego kapitularza. Ma plan kwadratu i przekryta jest kopułą z latarnią.

Uwagę przyciągają barwne malowidła, w kopule XVII-wieczne, a na ścianach bocznych z XVII wieku. Patrząc ku górze mamy wrażenie jakby niebo otwarło się i widzimy Chrystusa, Najświętszą Maryję Pannę, apostołów, św. Benedykta i św. Scholastykę. Poniżej malowidła iluzjonistyczne ze scenami przekazywania relikwii Drzewa Krzyża Świętego w różnych okresach historii. We współczesnym tabernakulum ustawionym na XVII w. ołtarzu przechowywane są relikwie. Przy południowej ścianie znajduje się piętrowy nagrobek rodziny fundatora – Mikołaja Oleśnickiego, jego żony i dzieci. Jest on doskonałym studium XVII-wiecznego uzbrojenia rycerskiego i ówczesnego stroju kobiecego.

Zakrystia oddziela kaplicę od kościoła i posiada sklepienie kolebkowe z lunetami pokryte XVIII w. polichromią.

Ściany w dolnej części zdobi bogata boazeria wraz z szafkami na sprzęty liturgiczne. Ponadto w jednej z szaf wyeksponowano stare księgi. Na uwagę zasługuje także piękny lawaterz (umywalka) przy wejściu z krużganków, wykonany z różnogatunkowego marmuru.

Muzeum Misyjne urządzone zostało staraniem Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej. W trzech salkach możemy zapoznać się z czasami najdawniejszymi tego miejsca, okresem więziennictwa i zniszczeń oraz ze zbiorami przywiezionymi przez misjonarzy z różnych części świata.

Krypta grobowa pogromcy kozaków przedstawionego w powieści „Ogniem i mieczem” H. Sienkiewicza – Jeremiego Wiśniowieckiego została urządzona pod kościołem w 2007 roku. Przeniesiono do niej szczątki bohatera, które dotychczas spoczywały w podziemiach kaplicy Oleśnickich. Wejście do krypty od południowej strony kościoła.

9.       Muzeum Przyrodniczo-Leśne Świętokrzyskiego Parku Narodowego na Świętym Krzyżu. Zgromadzono w nim zbiory archeologiczne, geologiczne, florystyczne i faunistyczne z terenu Parku.

10.    Gołoborza. Wejście na nie znajduje się na szczycie Świętego Krzyża, obok wieży telewizyjnej. Mianem tym określamy kamienne usypiska – gołe od boru. Bloki skalne stanowią naturalne odsłonięcie najstarszych skał w Górach Świętokrzyskich – kwarcytów łysogórskich z okresu kambru. Odcinające się jasną plamą wśród ciemnej toni lasu gołoborza (wyglądają one z dołu jak łysina) dały nazwę najwyższej wypiętrzonemu pasmu – Łysogórom –i dwóm najwyższym wierzchołkom – Łysicy 612 m n.p.m. i Łysej Górze (Łyścowi) – 595 m n.p.m. 

11.    Polany podszczytowe zlokalizowane są na stokach: wschodnim i północnym (Polana Bielnik). Przez wschodnią przebiega niebieski szlak turystyczny do Nowej Słupi i prowadzi „Droga Królewska”. Znajdują się przy nich: ołtarz polowy, stacje Drogi Krzyżowej z Nowej Słupi, kapliczka drewniana w typie świętokrzyskim, figura Najświętszej Maryi Panny umieszczona w grocie skalnej, kopiec księcia Adama Czartoryskiego, dąb wyhodowany z nasion poświęconych przez Jana Pawła II i skromny pomnik poświęcony nienarodzonym dzieciom. Dojście do Polany Bielnik prowadzi dróżką odchodzącą przy kaplicy w kierunku płn. W jej wschodniej części znajduje się cmentarz jeńców radzieckich zamordowanych przez Niemców w latach 1941-42 (ok. 6000 ofiar).

12.    Osobliwe miejsce na mapie turystycznych wędrówek zajmuje Góra Chełmowa - szczyt (351 m n.p.m.) w Górach Świętokrzyskich, położony na północ od Nowej Słupi, w łuku rzek Pokrzywianki i Słupianki. Stanowi część wschodniego przedłużenia Pasma Klonowskiego. Góra zbudowana jest w głównej masie z jasnego piaskowca dolnodewońskiego pokrytego pokładami lessu. W 1920 r. na stokach Góry Chełmowej założono rezerwat przyrody, który stał się zaczątkiem Świętokrzyskiego Parku Narodowego. Pierwsze starania o utworzenie rezerwatu, zostały podjęte przez Polskie Towarzystwo Krajoznawcze już w 1908 r. Obecnie rezerwat wchodzi w skład Parku jako oddzielna enklawa. Na terenie rezerwatu znajdują się naturalne stanowiska modrzewia polskiego (Larix polonica Racib). Niektóre rosnące tu modrzewie to ponad 300-letnie okazy. Wiek najstarszych dwóch okazów wynosi 336 lat, obwód nieco ponad 500 cm (dane dla 1992 roku). Z kolei wysokość najwyższych dochodzi 40 m. Ich osiągające 8 metrów średnicy konary jeszcze na początku XX w. utrzymywały okoliczną ludność w przekonaniu, że drzewa mają około 1000 lat. W trakcie działań wojennych 1944-1945 duża część drzewostanu uległa uszkodzeniu, na jego miejsce zasadzono młodniki. Do dnia dzisiejszego korony drzew stanowią schronienie dla 88 gatunków ptaków (w całym województwie występuje ich ok. 150). Badania prowadził tu botanik, badacz modrzewia, profesor Marian Raciborski. To właśnie tutaj Raciborski wyodrębnił gatunek modrzewia polskiego. Poświęcony profesorowi pomnik postawiono na szczycie góry, w setną rocznicę jego urodzin. Na Górze Chełmowej występuje bardzo duże zagęszczenie kolonii mrówek. Na stosunkowo niewielkim obszarze znajduje się około pięciuset wielkich mrowisk. Najczęściej występujące gatunki to mrówka ćmawa i rudnica.

13.    Park Legend - Park dziedzictwa Gór Świętokrzyskich w Nowej Słupi  to będzie jedna z najbardziej oryginalnych nowych atrakcji w Polsce. Planowanie otwarcie - czerwiec 2023 r. Co oferuje Park Dziedzictwa Gór Świętokrzyskich? Przede wszystkim interaktywne wystawy i gry terenowe związane z legendami, osadzonymi w historii i kulturze Kielc oraz całego regionu. W Parku Dziedzictwa Gór Świętokrzyskich będzie można dowiedzieć się wszystkiego o dawnych czarownicach, zbierających się na sabaty na Łysej Górze, o diabłach kryjących się wśród lasów, ale też o tajemniczych pielgrzymach, przeganiających złe duchy. Park będzie miał charakter żywego muzeum, w którym legendy odgrywane są na żywo przez aktorów, a nawet samych turystów. Goście też będą mogli wcielić się w wybrane postaci i poczuć niczym zbój Madej lub tajemniczy pielgrzym. www.parklegend.pl 

Turyści z całej Europy coraz liczniej przemierzający świętokrzyskie szlaki odnajdują tu prawdziwy spokój i wyciszenie, a liczne wydarzenia kulturalne uzupełniają bogatą ofertę turystyczną.

Planując zatem wypoczynek - czy będzie to jednodniowa eskapada, czy też długie i sielskie wczasy  - zaufaj tradycji i około stu pokoleniom wędrowców, którzy wielokroć wracali korzystać z gościnności Ziemi Świętego Krzyża.